Cursussen Cultuurgeschiedenis

in Wassenaar en Heiloo

Op twee plaatsen worden cursussen cultuurgeschiedenis gegeven, in Wassenaar en Heiloo.
In Wassenaar wordt in zes avonden, steeds op maandagavond, een cursus gegeven over de lange geschiedenis van Byzantium.
Daarnaast geef ik sinds een paar jaar cursussen aan het NUT in Wassenaar. In het voorjaar van 2025 zal dat een serie van vijf ochtenden zijn over de Vroege Renaissance. Meer details kunt u vinden op de website van het NUT.
In Heiloo wordt in het voorjaar van 2025 in zes ochtenden, steeds op donderdag een cursus gegeven over de betekenis van de Grieken voor de Europese cultuur.

Byzantium
De lange geschiedenis van het Nieuwe Rome

In zes avonden in Wassenaar wordt een cursus gegeven over Byzantium.
Als keizer Constantijn in het jaar 330 zijn nieuwe hoofdstad Constantinopel inwijdt als het Nieuwe Rome, heeft de stad al een geschiedenis van duizend jaar achter de rug onder de naam Byzantium. De stad werd gesticht als Griekse kolonie en later overgenomen door de Romeinen. De bewoners noemden zich Romaioi, Romeinen.

Terwijl in het Westen het Romeinse Rijk langzaam desintegreerde door het binnenvallen van Germaanse stammen, bleef in het Oosten de positie van de keizer en het leger onaangetast en bloeiden de steden en de economie. Nieuw was de positie van het christendom, eerst vervolgd, door Constantijn toegestaan en nog in dezelfde vierde eeuw tot staatsgodsdienst verheven.
De stabiliteit van het Oost-Romeinse Rijk werd niet zozeer bedreigd door de volksverhuizingen, maar veeleer door theologische geschillen binnen het christendom, die op het scherp van de snede werden uitgevochten in vooral Alexandrië en Antiochië. Egypte en Syrië werden hierdoor een bedreiging voor de eenheid van het Rijk. Beide provincies zagen uiteindelijk de Arabische veroveringen als een bevrijding.

Een tweede bedreiging werd gevormd door de Sassaniden in Perzië. Al in de derde eeuw bedreigden zij de oostgrens van het Rijk. In Perzië werden de christenen zwaar vervolgd. Het gevolg was een permanente staat van oorlog tussen beide rijken met als inzet de grensgebieden en de beide godsdiensten.

In de zesde eeuw kun je beter spreken van het Byzantijnse Rijk. Delen van het West-Romeinse Rijk worden heroverd door Justinianus en de grote historische ontwikkelingen vinden plaats in Constantinopel. Na de strijd tegen de Perzen volgen de invallen van jihadstrijders uit Arabië. In de achtste eeuw begint de lange strijd om de iconen, het iconoclasme. De orthodoxe kerk werd erdoor gespleten, kloosters werden haarden van verzet en de verhouding met de kerk van Rome werd steeds slechter, uitmondend in het schisma van 1054.

Met de invallen van de Turkmeense Seldsjoeken vanaf 1071 begint het langzame verval van het Byzantijnse Rijk. De te hulp schietende kruisridders maken het er niet beter op: zij splitsen grote delen af van het Rijk, onder andere het koninkrijk Jeruzalem. De Vierde Kruistocht betekende een verdere kolonisatie door het Westen waarbij de stad Byzantium van zijn schatten werd beroofd. In Venetië zie je een deel van de buit.

Ondanks het langzame uiteenvallen van het Rijk beleefde Byzantium een culturele en religieuze bloei. Filosofie, theologie, het kloosterleven, onder meer op Athos, stonden hoog in aanzien: Byzantium ging zijn eigen spirituele weg nu het was losgekomen van Rome.

Met het verlies van Thessaloniki in 1387 aan de Ottomanen begint de definitieve ondergang van Byzantium in slow motion. De genadeklap wordt uitgedeeld in1453 met de verovering van Byzantium door sultan Mehmed II. De Ottomanen bepalen vanaf nu militair en cultureel de geschiedenis van Byzantium. Er volgen vijf eeuwen Turkse overheersing tot de Griekse Onafhankelijkheidsoorlog in 1821 en het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk na 1918. De al eeuwen populaire naam Istanbul wordt in de dertiger jaren de officiële naam van de stad.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Wassenaar

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus

DE GRIEKEN EN HUN BETEKENIS VOOR DE EUROPESE CULTUUR

In zes ochtenden vanaf donderdag 6 februari 2025 t/m 20 maart (geen les op 20 februari) wordt in de Kleine Kapel van de Willibrordstichting een cursus gegeven over de betekenis van de Grieken voor de Europese cultuur.

Steeds weer hoor je spreken over de joods-christelijke wortels van de Europese cultuur. Over de betekenis van de klassieke wereld hoor je minder. Toch is de rol die de Grieken en in hun kielzog de Romeinen hebben gespeeld belangrijk geweest. Geen Vergilius zonder Homerus, geen Dante zonder beide, geen christelijke theologie zonder Plato, geen logica of ethiek zonder Aristoteles, geen beeldende kunsten zonder de Grieken en zo kun je doorgaan. De receptiegeschiedenis van de Grieken is indrukwekkend.

Bij de cursus komen zes onderwerpen aan bod: Homerus, Plato, Aristoteles, mythologie, geschiedschrijving en staatkundige ideeën, architectuur en beeldende kunst.

Homerus vormt de basis van de epische traditie, maar hij is ook een onuitputtelijke bron voor de schilderkunst.
Het christendom wordt wel platonisme voor het volk genoemd en de politieke ideeën van Plato zijn een eigen leven gaan leiden in de 20e eeuw.
Aristoteles is met zijn deugdenethiek niet meer weg te denken bij praktische ethische kwesties. Mythologie is de basis van de Griekse tragedie en daarmee van de Europese toneel- en operatraditie.

Herodotus en vooral Thucydides hebben de basis gelegd van de geschiedschrijving. Tacitus bij de Romeinen en Machiavelli in de renaissance zijn maar een paar namen in die lange ontwikkeling. Steeds weer werd er nagedacht over de ideale staatsvorm: de sterke man of toch een democratie of iets ertussenin. Actueler kan het niet.

Tenslotte de zichtbare wereld van de Grieken: hun architectuur en beeldhouwkunst. Over hun schilderkunst zijn we slecht op de hoogte, maar in de renaissance en later hadden schilders en theoretici toch voldoende aanknopingspunten om een klassieke stijl te ontwikkelen.

In zes ochtenden dwalen we door een Griekse schatkamer waaruit steeds opnieuw geput kon worden en het einde daarvan is niet in zicht.

Klik hier om u in te schrijven voor deze cursus in Heiloo

Klik hier voor aanbevolen literatuur bij de cursus