27 sep Hoe hoort het eigenlijk in de klassieke oudheid?

Aankondiging lezing HOVO-Alkmaar 27 sept. 2013.

Wie rondloopt in het klassieke Efeze, Syracuse of Paestum, in Pompeii of Herculaneum kan zich de vraag stellen wat voor mensen daar woonden. Wat vonden zij belangrijk, welke waarden hanteerden zij, hoe gedroegen zij zich? Bestond er zoiets als een klassieke mentaliteit?
Ook al spreken we over een wereld die het hele Middellandse Zeegebied omvat en over een periode van meer dan duizend jaar, toch zijn er een aantal opvallende constanten aan te wijzen. Als we dan bedenken dat deze waarden in de Renaissance een hernieuwde waardering kregen en daarmee tot ons Europese culturele erfgoed zijn gaan behoren, is het de moeite waard om de weg terug te bewandelen.

Beginpunt daarbij is de Griekse mythologie die vertelt over helden en strijd, over schuld en boete en daarmee de Grieken laat zien hoe het eigenlijk hoort. Homerus gebruikt deze verhalen om in zijn Ilias de klassieke held tot leven te wekken. De homerische held is daarna niet meer weg te denken en heeft de klassieke mentaliteit diepgaand bepaald.

Een actuele discussie gaat over de vraag of een maatschappij kan functioneren zonder een op godsdienst gebaseerde moraal. Een antwoord op deze vraag is te vinden in de klassieke oudheid. Bij de Grieken speelden de goden een rol als rechters van menselijk gedrag. Bij de Romeinen was het anders. Hun goden waren bepalend voor voorspoed en succes , maar in morele kwesties speelden ze geen enkele rol.
Maar ook bij de Grieken werd de band tussen goden en moraal steeds losser. Griekse filosofen, Aristoteles voorop, ontwierpen een ethiek waarin voor de goden geen plaats meer was. Zij zochten naar wenselijke deugden die je zou dienen te beoefenen. Daarmee bewees de mens niet alleen zichzelf een dienst maar ook de samenleving. Deze deugdenethiek is nog altijd heel bruikbaar.

De vraag “Hoe hoort het eigenlijk”? kan ook heel concreet verstaan worden: welke omgangsvormen waren gewenst om deel te kunnen uitmaken van de gegoede burgerij? Was het verstandig om de politiek in te gaan?
Kon je naar het badhuis met je vrienden? Was rijkdom iets om na te streven en als je rijk was, wat moest je dan met je geld doen? Op veel van deze concrete vragen geeft de Romein Cicero antwoord. Zijn ideeën werden klassiek.